کاشت ، داشت ، و برداشت سیب درختی

سیب گیاهی است به شکل درختچه یا درخت کوتاه با شاخه های بدون تیغ و برگ های ساده تخم مرغی بابه دالبر و رأس ریز و کوتاه. جوانه های سیب شامل  جوانه های رویشی یا ساده که تولید شاخه می کنند و جوانه های بارور آن از نوع جوانه های زایشی مخلوط است و هنگام بیدار شدن پنج عدد گل و حدود ۸-۷ عدد برگ حاصل می کند.(۱۰)سیب به طور کلی دارای چهار نوع شاخه است: نرک، لامبورد، براندی، سیخک نرک ها شاخه های رویشی هستند که در قسمت بالای تاج درخت تشکیل می شوند و باید هر سال از ارتفاع ۴۰-۳۰ سانتی متری هرس شوند.

کاشت ، داشت ، و برداشت سیب درختی

 

گیاه شناسی

 

سیب گیاهی است به شکل درختچه یا درخت کوتاه با شاخه های بدون تیغ و برگ های ساده تخم مرغی بابه دالبر و رأس ریز و کوتاه. جوانه های سیب شامل  جوانه های رویشی یا ساده که تولید شاخه می کنند و جوانه های بارور آن از نوع جوانه های زایشی مخلوط است و هنگام بیدار شدن پنج عدد گل و حدود ۸-۷ عدد برگ حاصل می کند.)سیب به طور کلی دارای چهار نوع شاخه است: نرک، لامبورد، براندی، سیخک نرک ها شاخه های رویشی هستند که در قسمت بالای تاج درخت تشکیل می شوند و باید هر سال از ارتفاع ۴۰-۳۰ سانتی متری هرس شوند.

لامبورد شاخه بارور است و در نوک آن جوانه زایشی تشکیل می شود و طول این شاخه ها ۱۲-۱۰ سانتی متر است.
راندی هم از شاخه های زایشی است و طول آن حدود ۲۰-۱۵سانتی متر است.

سیخک ها (اسپور) شاخه های کوتاهی هستند که طول آن ها بین ۷-۳ سانتی متر است و در سال دوم شروع به تولید جوانه های زایشی در نوک شاخه می کنند. قسمت اعظم محصول سیب روی اسپورها تولید  می شوند.

امروزه در کشت باغات سیب، از ارقام سیخک زا که سیخک فراوان تولید می کنند، استفاده می شود.

 

سیب وسیع ترین میوه دانه دار در مناطق معتدله است. موطن اصلی سیب حوالی قفقاز، ترکمنستان و نامیه هایی از شوروی سابق است.اروپای غربی، آمریکا، کانادا، ژاپن، چین، فرانسه، آلمان ، ترکیه، هندوستان و ایران جزو کشورهای عمده تولید کننده سیب هستند.

  ارقام سیب

   

 برای این که بتوان بهترین رقم را متناسب با شرایط هر منطقه انتخاب کرد، لازم است
به عوامل نظیر اقلیم یا آب و هوا، موقعیت باغ، مقاومت در مقابل آفات و امراض و بازار فروش توجه کرد.

ارقام خارجی موجود در باغات ایران                                                               

۱– سیب زرد لبنان (گلدن دلیشز):
مهم ترین رقم فعلی کشور است. در مناطق گرم و خشک برگ ها قبل از خزان می ریزند. ریزش قبل از برداشت نسبتاً بالاست. برای افزایش مرغوبیت میوه و جلوگیری از کم بار شدن در سال بعد به تنک کردن خوب جواب می دهد. به زنگار به خصوص در مناطق مرطوب و سرد و مرض لکه سیاه حساس و به سفیدک تا حدی مقاوم است.
۲- سیب قرمز لبنان یا رِد دلیشز: 
مهم ترین رقم تجارتی دنیاست و در ایران بعد از گلدن قرار دارد و دلیل آن نبود نبود امکانات کافی برای انبار کردن آن است.
تمایل به سال آوری دارد. پس تنک کردن ضروریست. مناسب مناطق ییلاقی با تابستان طولانی، هوای خنک شب ها، آسمان صاف بدون غبار و ابرومه در دوران رسیدن است.
۳- گرانی اسمیت:
حساسیت آن به سفیدک بیشتر از سیب زرد است. در مناطق مرطوب به شانکر سیب مبتلا می شود اما حساسیت کمتری به لکه سیاه و کنه دارد.
سیبی است سبز رنگ، ترش مزه و دیررس که به خوبی خواص خود را در سرد خانه حفظ می کند.
به سفیدک و کنه حساس است اما در مقابل بیماری که سیاه سیب مقاومت متوسطی دارد.
۴- جوناتان:
دارای گوشت سفید مایل به زرد، لطیف و تا حدی محکم، خیلی آبدار با کمی ترشی مطبوع و اندکی معطر است. زود بارده با محصول متوسط ولی منظم است.برای جوان کردن و تولید شاخ های بارده نیاز به هرس سالیانه دارد.در شرایط مرطوب به سفیدک زیاد مبتلا می شود و با مناطق خشک تطابق بیشتری نشان می دهد.
۵- اسپارتان:
دارای گوشت سبز مایل به سفید و بافت محکم است.
به سفیدک و بیماری که سیاه سیب تا حدی مقاوم ولی به شانکر سیب حساس است.
۶- گراون اشتاین:
دارای گوشت سبز مایل به زرد، نسج نسبتاً محکم، ترد و خیلی آبدار با ترشی مطبوع و معطر است.
۷- کاکس اُرنژ:
فرمی گرد و پوست خشن پوشیده از نوعی زنگار پوسته ای و رنگ زرد مخلوط با سبز با پوششی از قرمز نارنجی دارد.
در مناطق با رطوبت نسبی متغیر هوا یا خیلی خشک نباید کاشته شود.
۸- مک انیتاش:
دارای فرم گرد و قدری پهن و اکثراً با دو نیمه غیر متوازن. عدسک ها با خال سفیدی کاملاً مشخصی هستند. میوه سبز مایل به سفید، آبدار و ترش و شیرین است.
ارقام مناسب مناطق مختلف کشور
الف) ارقام تابستانه :
گروه سیب های گلاب، سیب تابستانه اهر- قزل آلما- سیب شفیع آبادی- سیب مربایی مشهد .
ب)سیب های پاییزه و زمستانه:
سیب عباسی مشهد- سیب زنوز- گل شاهی- دریان- اَخلَمد- شمیرانی.

 

کاشت

 

الف ) شرایط اقلیمی
سیب درختی است سردسیری، برگ ریز یا خزان کننده. بنابراین به طور طبیعی در اقلیم سرد معتدله در هر دو نیمکره شمالی و جنوبی پراکنده است. اما به علت اصلاح و سازگاری، اکنون در پنج قاره دنیا منتشر شده.
اکثریت این باغ ها بین عرض های جغرافیایی ۳۳ تا ۵۵ درجه در نیمکره شمالی و در مقادیر دیر کمتر در نیمکره جنوبی گسترده است. در این مناطق سرمای زمستان در حدی است که برای شکستن دوره خواب زمستانی ارقام پرورش کافی است بدون این که شدت سرما به آن ها آسیب برساند.(۵)
سرمای بهاره نیز از دیگر عوامل اقلیمی است که در بعضی مناطق و در بعضی سال ها موجب از بین رفتن شکوفه های سیب در اثر سرمای دیر وقت می شود. البته ارقام مختلف سیب به علت دیر باز کردن شکوفه ها، کمتر از انواع هسته دار دیگر مثل زردآلو و هلو در معرض سرمای بهاره قرار می گیرند.
میزان مقاومت جوانه های گل به درجات زیر صفر و طول مدت سرما در ارقام مختلف متفاوت است.(۴)
روش های مختلفی برای جلوگیری از سرمای دیررس بهاره وجود دارد که برخی از آن ها عبارتند از:

انتخاب ارقام دیر گل، ایجاد دود برای کاهش تشعشع، گرم کردن باغ توسط بخاری های باغی، استفاده از ماشین های مولد باد، ایجاد بادشکن در اطراف باغ، سفید کردن تنه درختان ، پاشیدن آب بر روی درختان، استفاده از ترکیبات شیمیایی مثل NAA که موجب تأخیر ۲-۱ هفته ای در زمان گل دهی می شود.
موقعیت و محل مناسب باغ یعنی:
ایجاد باغ میوه در کنار جنگل ها، رود خانه ها، برکرها و کنار سواحل که دارای هوای مرطوب و نقطه شبنم بالا هستند و نیز شیب های شمالی که در اوایل بهار دیرتر گرم شده و موجب تأخیر در بیدار شدن جوانه ها می شود.(۳)
ب) انتخاب محل احداث باغ:
از عوامل مؤثر بر اقتصادی بودن کشت و پرورش سیب، برتری داشتن ستاده ها بر نهاده می باشد. نهاده ها شامل: ارزش اقتصادی زمین (کیفیت فیزیکی و فیزیولوژیکی، فاصله تا محل مصرف و فاصله با ماده) نیروی انسانی، هزینه تجهیزات و موارد مورد نیاز جهت کاشت، داشت و برداشت محصول، حمل و نقل ، میزان فساد پذیری محصول، ارزش نسبی محصول و بازار یابی می باشند.(۴)ج) خصوصیات خاک منطقه:

 درخت سیب می تواند در هر خاکی که حاصلخیز و دست کم ۲-۱ متر ژرفا داشته باشد رشد کند ولی خاک های لمونی که دارای مواد آلی کافی باشند برای آن مناسب ترند.

 همچنین محل احداث باغ باید طوری باشد که سطح آب زیر زمینی زیاد بالا نباشد؛ زیرا از یک طرف سیب جلوگیری از گسترش و نفوذ ریشه درختان در زمین می شود و از طرف دیگر به دلیل رطوبت فوق العاده ذرات خاک مانع از رسیدن اکسیژن به ریشه درخت می شود.(۱)

 به طور کلی ریشه سیب در مقایسه با سایر انواع درختان میوه سردسیری به شرایط مرطوب و کمی هوای خاک مقاومت بیشتری نشان می دهد که البته درجه مقاومت در ارقام و گونه های مختلف با همدیگر فرق دارد و نباید به تصور مقاومت سیب به این شرایط از مساعد کردن خاک غافل شد.
از جمله روش های مناسب در شرایط خاک مرطوب، قرار دادن باغ سیب زیر پوشش همیشه سبز است. علف های کاشته شده زیر درختان نفوذ هوا را در خاک افزایش داده و رطوبت اضافی را مصرف می کنند.البته نباید از جذب ازت خاک توسط ریشه این گیاهان غافل بود و باید مقداری بر میزان هرف کودهای ازته در این سیستم افزوده شود.(۵)

 سیستم کاشت

 تعیین فاصله بین درختان به عوامل مثل رشد و نمو درخت – شدت و ضعف نور (در مناطق ابری فاصله را بیشتر در نظر می گیرند.)
–   نوع خاک (در زمین های حاصلخیزتر و عمیق تر فاصله را بیشتر در نظر می گیرند.)
– ارزش اقتصادی (در نواحی با قیمت بالای زمین جهت استفاده بیشتر از زمین فاصله را کمتر در نظر می گیرند.
–   نوع پایه (در پایه های کوتاه کننده فاصله کمتر از پایه های بلند در نظر گرفته می شود.
– نوع هرس (بسته به فرم پاکوتاهی یا پا بلندی) بستگی دارد.(۴)

درختان را باید به ترتیبی کاشت که وقتی بالغ شدند کنترل آفات و انجام سایر عملیات باغی آسان و کارامد بتواند صورت گیرد.
طرح مربعی مرسوم سبب اتلاف قضا گردیده و حذف درختان موقت را دچار مشکل می کند.

طرح های مستطیلی گوناگون رضایت بخش تر از طرح مربع می باشند زیرا با کاشت درختان بیشتر در هر ردیف سطح بار دهی را می توان افزود. همچنین می توان با حذف متناوب درختان موقت در هر ردیف فاصله مناسبی جهت حرکات ادوات مکانیزه ایجاد کرد.(۴) به طور کلی روی پایه های قوی در یک هکتار زمین، نسبت به رقم، عمق و حاصلخیزی خاک درحدود ۱۰۰۰ -۴۰۰ درخت با فواصل حدود ۷-۵ متر کاشته می شود.(۳) و روی پایه های ضعیف حدود ۳۰۰۰-۱۷۰۰ درخت کاشته می شود. فاصله کاشت درختان پاکوتاه با توجه به ترکیب پایه و رقم انتخاب می شود و از متغیر است.(۵) بدون پایه های پا کوتاه نباید نسبت به کشت درختان با تراکم زیاد اقدام کرد چون قدرت رویشی بیش از حد، هرس زیاد می طلبد که عملکرد و کیفیت را کاهش می دهد.
امروزه با در دست بودن تنوع وسیعی از پایه های کنترل رشد، می توان اقدام به کشت درختان با تراکم زیاد کرد. هزینه اولیه بالای کشت متراکم می تواند به وسیله عملکرد بالای زودتر و هزینه پایین تولید برای هر درخت سریعاً حیران گردد.(۷)
در زمین های شیبدار از روش تراس بندی استفاده می شود. جهت تراس ها عمود بر شیب زمین می باشد. در شیب های کم عرض تراس ها بیشتر و جوان سازی باغات قدیمی در سیب های تند عرض تراس ها کمتر در نظر گرفته می شود(۳)
عمل غلطی که در حال حاضر اجرا می گردد جوان سازی باغات قدیمی به وسیله کشت درختان جوان به طور متناوب بین درختان قدیمی موجود در ردیف ها می باشد تا ضمن مستقر شدن و رشد درختان جوان، درختان مسن را هرس کرده ، نهایتاً آن ها را با هم حذف نمایند.
ولی در عمل این روش با شکست روبرو شده است .درختان جوان زیر سایه درختان مسن قرار گرفته و به وسیله علف های هرز خفه می گردند، زیرا دوات برداشت قرار می گیرند یا به طور نا مطلوب آبیاری می شوند. همچنین در اغلب باغات قدیمی فواصل کاشت برای استفاده بهتر از زمین غلط می باشد. کشت درختان جوان در بین درختان، باغ جدید را نیز مجبور به استفاده از همین فاصله نامطلوب می کند. لذا بهترین راه برای کاشت دوباره، خارج کردن چند ردیف از درختان مسن در هر سال و کاشت دوباره با فواصل بهتر می باشد.(۷)
کاشت نهال ها
بعد از تهیه نقشه و علامت گذاری محل کاشت نهال ها، اقدام به کندن گودال می کنیم. گودال باید طوری باشد که ریشه آزادانه در خاک قرار گیرد و با جدار آن تماس پیدا نکند.در خاک های سنگین گودال بزرگ تر و در خاک های سبک، گودال را کوچک تر در نظر می گیرند. همچنین عمق گودال به پایه نیز بستگی دارد.(۴)

 

ریشه های درختان بایستی قبل از کاشت در آب نگهداری یا مرطوب گردند. بعد از این که نصف گودال از خاک پر شد، باید خاک تمیز (ترجیحاً خاک سطحی) را در اطراف ریشه ریخته با پا سفت می کنند.
آشغال، علف های هرز، کود دامی و سایر مواد باقی مانده آلی را باید خارج از گودال نگه داشت چون ممکن است به ریشه ها آسیب برسانند.(۳)
مهم تر از هم این که کودهای شیمیایی را نباید هنگام کاشت در گودال ریخت چون ممکن است به کلی ریشه ها را از بین ببرند. اگر خاک ضعیف باشد،  می توان از کود ازته به مقدار کم به صورت پخش سطحی استفاده کرد.
اگر رشد عمومی و رنگ برگ ضعیف باشد، تجزیه نمونه های برگ در مرداد ماه نیازهای کودی را نشان خواهد داد.
برای جلوگیری از آفتاب سوختگی تنه درختان، درخت کمی مایل به طرف جنوب غربی کاشت می شود.(۷)
آبیاری :
عملیات پس از کاشت نهال
عملیاتی که لازم است بلافاصله پس از کاشت نهال صورت گیرد عبارتند از: آبیاری – قیم زدن، هرس اولیه بایستی درختان را بلافاصله پس از سفت کردن خاک در اطراف ریشه ها آبیاری کرد مگر این که زمین مرطوب باشد. پس از سفت کردن خاک، باقی مانده گودال را با خاک سست پر می کنیم.(۷)
قیم زدن:
در سیستم های کشت معمولی از قیم استفاده می شود. اما در سیستم های داربستی و پهن از قیم های بلند چوبی یا آهن استفاده می شود.
هرس اولیه: علاوه بر هرس ریشه برای تعادل بین اندام های هوایی و زمینی ، ساقه را بسته به منطقه کشت از نظر سردی یا معتدل بودن هوا، از ۸۰- ۶۰ سانتی متری قطع کرده، فرصتی برای رشد جوانه ها و شاخه های فرعی که اسکلت بعدی درخت را تشکیل می دهند تا فراهم می کنیم.(۴)
باد شکن
برای محافظت از درختان کاشته شده، باید درختچه ها یا درختانی را بر حسب نوع آب وهوا به عنوان بادشکن کاشت باد شکن ها قادرند تا ۲۵ برابر ارتفاع خود عمل نمایند.
درختان باد شکن مناطق سردسیری عبارتند از: تبریزی، بید، افرا، چنار و اقاقیا و درختان بادشکن مناطق معتدله عبارتند از: سرو، کاج، بلوط، نوعی زالزالک، توس، ممرز و توت