بهترین روش و زمان کاشت چغندرقند

بهترین روش و زمان کاشت چغندرقند

 

چغندرقند گیاهی است که به طیف وسیعی از شرایط آب و هوائی و خاک سازگار است.این گیاه ارزش غذایی بسیار بالایی دارد.در حال حاضر امکان کشت چغندرقند به صورت مکانیزه فراهم شده است .از دیگر مزایایی کشت چغندرقند این است که در تناوب به خوبی قرار می گیرد و کشت این گیاه مجب کاهش تراکم علف های هرز می شود. در ایران مناطقی چون شهرستان اقلید و شهرکرد و تربت حیدریه بالاترین سطح کشت چغندرقند را دارند.

گیاه شناسی چغندرقند:

چغندرقند با نام علمی Beta vulgaris گیاهی است علفی ، دولپه و دوساله که از خانواده اسفناج (Chenopodiaceae) است و دارای گل های سبز رنگ ، کامل ،‌منظم و بدون گلبرگ می باشد.
این گیاه دو ساله است و سال اول رشد رویشی داشته که در طی رشد رویشی فاقد ساقه بوده و به صورت مجموعه ای از برگ های بزرگ افقی(برگ های مسن) تا عمودی(برگ های جوان) مشاهده می شود.طول دوره رشد چغندر قند برای تولید قند ۶ تا ۹ ماه می باشد.چغندر قند دارای ریشه غده ای بوده و در خاک های نفوذ پذیر رشد بیشتری دارد.

 

محصولات زراعی چغندرقند:

محصول زراعی چغندر قند ریشه بزرگ و آبدار است که شامل ۳ قسمت می باشد :
_ تاج یا طوقه (Crown) : قسمت بالایی ضخیم شده محور زیر لپه است و برگ ها از آن منشا می گیرند که ۵-۴ درصد وزن گیاه تازه را شامل شده و صاف و سبز رنگ است.
_ گردن (Neck) : این قسمت قطور ترین نقطه ریشه بوده و از رشد محور زیر لپه به وجود می آید و در زیر تاج قرار دارد.
_ غده یا ریشه (Root) : در این قسمت ذخیره قند انجام گرفته و به ریشه مستقیم و کم قطری منتهی می شود.

این گیاه در سال دوم تولید ساقه هوایی ، بذر و گل می کند.دوره سرما باعث تولید ساقه گل دهنده شده که تحت عنوان Bolting نامیده می شود.برای عمل Bolting دمای حدود ۴ درجه سانتیگراد برای مدت زمان حدود دو هفته نیاز است.
برگ ها در چغندر قند به صورت یک مارپیچ تنگ و به هم فشرده از مرکز طوقه منشا می گیرند.به طوریکه برگ های قدیمی تر در خارج و برگ های جوان تر در داخل قرار دارند.از زمان ظهور گیاهچه در سطح خاک به فاصله هر ۵ تا ۷ روز یک جفت برگ افزوده می شود و از مرحله ۶ برگی به بعد به فاصله هر سه روز یک برگ تولید می شود.عمر متوسط هر برگ ۲۰ تا ۲۵ روز است.به طور کلی این گیاه در طول زندگی بین ۷۰ تا ۱۰۰ برگ تولید می کند و هر عاملی که باعث ریزش برگ ها شود(بیماری ها و کمبود مواد غذایی)عملکرد چغندر قند را کاهش می دهد.

چقندر قند گیاهی دگر گشن است که گل های آن به کمک باد و حشرات گرده افشانی می شود.در سال دوم چغندر قند ابتدا برگ ها به صورت رزت(همانند سال اول)روی تاج ریشه ظاهر می شوند و پس از حدود ۶ هفته رشد برگ های تازه تشکیل شده به طور فزاینده ای کم شده و سپس ساقه گلدهنده نمو پیدا می کند.گل آذین چغندر به صورت چندین گل مجتمع است.پس از گرده افشانی دیواره تخمدان ها (بین ۷-۵ گل)از پایه به هم جوش می خورند و یک میوه مجتمع را تشکیل می دهند و در پایان یک توده بذری به نام Seed ball تولید می کنند.

نیاز های اکولوژیکی  چغندر قند:

_ نور :

با افزایش سطح برگ در چغندر قند که جذب بیشتر تشعشع دریافت شده را بهمراه خواهد داشت شاهد افزایش وزن ریشه ها خواهیم بود.وجود روزهای آفتابی با شدت نور زیاد در اواخر تابستان و اوایل پاییز موجب افزایش ذخیره قند و بالا رفتن ارزش چغندر قند می شود.
_ حرارت :

چغندر قند گیاهی است که به آب و هوای معتدل سازگاری دارد لذا در مراحل مختلف رشد به ویژه در هنگام ذخیره ساکارز به گرمای شدید حساس است.حداقل دما جهت جوانه زنی بذر آن ۵-۴ درجه و مناسب ترین دما جهت جوانه زنی حدود ۱۶ درجه است اما بیشترین سرعت جوانه زنی در دمای ۲۸ درجه سانتیگراد اتفاق می افتد.
_ رطوبت :

بذر چغندر قند در رطوبتی معادل ۳۱ درصد وزن خود شروع به جوانه زنی می کند اما جوانه زنی مطلوب در رطوبتی معادل ۱۲۰ درصد وزن بذر صورت می گیرد.
_ خاک :

مناسب ترین خاک برای تولید موفق این محصول خاک هایی با بافت لومی یا شنی لومی است زیرا در این نوع بافت محدودیتی از نظر حجیم شدن غده ها بر گیاه اعمال نمی شود.Ph خاک ۶ تا ۷٫۵ را می پسندد.شوری خاک در دمای بالا (۳۵-۲۵) اثرات نا مطلوبی در امر جوانه زنی چغندر قند ایجاد می کند.

عملیات کاشت چغندرقند:

طور کلی نمی توان تاریخ دقیقی از لحاظ تقویمی برای کشت چغندرقند در هر منطقه بیان کرد. توصیه دقیق تاریخ کاشت بر اساس درجه حرارت صورت می پذیرد. کشت چغندر قند در اولین زمان ممکن پس از پایان یخبندانهای زمستانه (در اواخر اسفند و اوایل فروردین) امکان پذیر است. تاخیر در تاریخ کاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد کوتاه، منجر به کاهش عملکرد می شود. هنگامی که متوسط درجه حرارت روزانه به ۴ تا ۵ درجه سانتیگراد رسید، می توان بذر چغندرقند را کشت کرد. هنگام کاشت چغندر باید وضعیت زمین از لحاظ رطوبت مطلوب باشد.
عملیات آماده کردن زمین برای چغندر قند مانند سایر گیاهان وجینی است.میزان محصول چغندرقند، تا حد زیادی بستگی به ساختمان خاک و آماده سازی بستر بذر دارد. عمق شخم، زمان شخم، کاربرد کود و استعمال علف کش ها پیش از ظاهر شدن جوانه های چغندرقند (جهت عاری شدن بستر کاشت از علف های هرز)، همگی از عواملی هستند که محیط کشت مناسبی برای بذرها و بوته های جوان چغندر ایجاد می کنند. بهترین زمان برای انجام شخم در مزارع مورد کشت فصل پاییز است که در این حالت امکان استفاده بهینه از ماشین آلات (در پاییز که به آنها نیاز نیست)، ذخیره سازی رطوبت مناسب درخاک، عدم تاخیر کشت در بهار و صرفه جویی در مصرف آب فراهم می گردد. از طرفی از ورود ماشین آلات سنگین جهت آماده سازی زمین در بهار به علت تعجیل زارعین در کاشت بهاره اجباراً قبل از گاورو شدن خاک جلوگیری می شود و تخریب اراضی به حداقل خواهد رسید.
در زمان شخم، کودهای فسفره، پتاسه، کودهای آلی و دامی در سطح مزرعه پخش می شوند که تا عمق مناسبی با خاک مخلوط شوند. بهتر است فسفر مورد استفاده، از منبع سوپر فسفات و پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم تامین شود. در شخم پاییزه، عمق شخم باید بین ۳۰ تا ۳۵ سانتیمتر بوده و زمین در وضعیت مناسبی از لحاظ رطوبتی (گاورو) باشد. بلافاصله پس از اتمام سرما لازم است که سایر مراحل آماده سازی زمین را انجام داد. در این زمان تنها نیاز به یک شخم سطحی با استفاده از گاو آهن قلمی است. چنین شخمی منجر به از بین رفتن علفهای هرز تازه سبز شده نیز می شود. جهت نرم کردن خاک و از بین بردن کلوخه های باقی مانده در زمین می توان از دیسک استفاده کرد. پس از انجام عملیات مذکور، با استفاده از ماله، سطح زمین به طور کامل تسطیح
می شود. ماله کشی زمین همچنین منجر به فشرده شدن خاک و از بین رفتن فضاهای داخل خاک می شود و در نتیجه حالت مویینگی خاک و عمق کاشت یکنواخت را ممکن می سازد. نکته مهم آن است که در هنگام آماده سازی زمین، رطوبت خاک زیاد نباشد، در غیر این صورت ساختار خاک تخریب می شود.
مهم ترین مساله در کاشت بذر تاریخ کاشت می باشد.چغندر قند گیاهی است که بذر آن در درجه حرارت ۱۰-۵ جوانه می زند بنابراین بذر آن معمولا در اولین روزهای بالاتر از ۵ درجه سانتیگراد کاشته شده و در آخرین روزهای بالاتر از ۵ درجه سانتیگراد برداشت می شود..برای کاشت بذر پلی جرم این گیاه معمولا از ماشین یا ردیف کار استفاده می شود.فاصله ردیف ها حدود ۶۰ سانتیمتر و فاصله بین بذر روی ردیف ها حدود ۳-۲ سانتیمتر و عمق کاشت نیز حدود۳-۲سانتیمتر در نظر می گیرند.

انواع بذر چغندرقند

بذور چغندرقند براساس تعداد جوانه هایی که ایجاد می کنند، به دو دسته کلی تقسیم شده اند:
۱- بذور پلی ژرم (چند جوانه ای): بذوری که در نتیجه کشت آنها معمولا” بیش از یک جوانه (معمولاً ۲ تا ۵) تولید می شود را بذور پلی ژرم گویند.
۲-بذور منوژرم (تک جوانه ای): بذوری که از کاشت آنها تنها یک جوانه حاصل می شود را منوژرم گویند.
بر اساس نوع بذر، قوه نامیه بذر، شرایط آب و هوایی، روش کاشت، بافت و شوری خاک، قدرت حاصلخیزی زمین، زمان کاشت، میزان و نحوه آبیاری، نحوه آماده سازی زمین و … مقدار بذر مورد استفاده در واحد سطح مزرعه متفاوت خواهد بود.
به طور کلی در روش سنتی و در شرایط نامطلوب استفاده از ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم بذر پلی ژرم در هکتار کـافی است و در صورتی که زمین سنگین و شور باشد لازم است که از مقدار بذر بیشتری (حدود ۳۰ کیلوگرم ) استفاده کرد.
در روش کشت مکانیزه برای یک هکتار چغندرکاری، حدود ۳-۲ کیلوگرم بذر با قوه نامیه حداقل ۹۰ درصد نیاز است که در فاصله خطوط ۵۰ سانتیمتر و فاصله بذور ۸-۴ سانتیمتر و در عمق ۲ تا ۳ سانتیمتر کشت می شوند. در شرایطی که وضعیت زمین برای کشت این بذور مناسب نباشد، از بذور چند جوانه ای استفاده می شود که در مورد اخیر حداکثر ۱۲-۱۰ کیلوگرم بذر نیاز خواهد بود.

عملیات داشت چغندر قند :

_‌آبیاری :

بهترین روش آبیاری در زراعت این گیاه آبیاری نشتی است.نکته قابل توجه در آبیاری این است که میزان آب مورد نیاز در مرحله رشد اولیه که همزمان با اواسط بهار و کمی تبخیر و تعرق است کم می باشد اما به مرور زمان افزایش می یابد.
_ سله شکنی :

که هم باعث شکسته شدن سله خاک و هم از بین رفتن علف های هرز شده و عملکرد را بالا می برد.
_ تنک کردن :

اگر برای کشت چغندر قند از بذر پلی جرم استفاده شود ،‌تنک کردن امری ضروری است.در غیر این صورت گیاهچه های مجاور یکدیگر در جذب آب و مواد غذایی و نور با یکدیگر رقابت کرده و ریشه تشکیل نخواهد شد.اغلب موارد تعداد زیادی بوته اضافی در اثر مصرف بیش از حد بذر در مزرعه بو جود می آیند که باید این بوته های اضافی را حذف نمود تا جوانه های باقیمانده فرصت رشد پیدا نموده و محصول مناسبی بدهند. در صورت عدم تنک مزرعه بوته ها نور، دما، هوا و مواد غذائی کافی دریافت نکرده و از رشد کمی برخوردار می شوند. هر چه زمان تنک کردن زودتر باشد، بوته های باقیمانده از رشد بهتری برخوردار هستند. بهترین زمان تنک قبل از مرحله شش برگی بوته ها است. به طور کلی دیر تنک کردن مزرعه به منزله دیر کاشتن آن است. آنجا که پس از اتمام عملیات تنک ممکن است ریشه بعضی از بوته های باقیمانده آسیب دیده باشند، انجام یک مرحله آبیاری سنگین لازم است.

_ کود دهی :

برای تولید یک تن چغندر قند ، ۴٫۵-۴ کیلوگرم نیتروژن خالص ، ۴-۳٫۵ کیلوگرم فسفر خالص و ۶-۵ کیلوگرم پتاسیم خالص مورد نیاز است.
_ وجین کردن :

وجین علف های هرز باید در مراحل اولیه رشد گیاه انجام گیرد.

برداشت چغندر قند :

وقتی هوا شروع به سرد شدن می کند برگ های بالایی چغندر قند شروع به زرد شدن می کنند.ابتدا برگ های کناری و سپس برگ های میانی زرد می شوند.در این موقع عیار قند ریشه چغندر قند حداکثر بوده و می توان به برداشت اقدام نمود.
آفات:
_کرم برگ خوار چغندر قند(کارادرینا)
_ شب پره زمستانی (اگروتیس)
_ سر خوطومی چغندر قند (آفت خال سیاه) که حشره کامل به برگ و لارو آن به ریشه حمله می کند
_ مگش چغندر قند که پارانشیم بین دو غشاء برگ را از بین می برد.
_ زنجره ،‌نماتد و بید چغندر قند که به حاشیه برگ و دمبرگ حمله می کند.
بیما ری ها:
_ سوختگی ریشه
_ ویروس موزاییک
_ زردی چغندر

افزایش عملکرد ریشه در مزارع چغندرقند

چغندرقند بر خلاف اکثر محصولات زراعی که بر اساس وزن خریداری می شوند با دو فاکتور وزن و درصد قند (عیار) خریداری می شود:
برای بالا بردن مقدار محصول در واحد سطح لازم است نکات زیر در نظر گرفته شود:
۱) استفاده از بذور اصلاح شده مناسب کشت هر منطقه
۲) آبیاری کامل و صحیح و استفاده مفیدتر از منابع آب با توجه به کمبود شدید آب در اکثر مناطق کشور و ‌تناسب سطح کشت با آب موجود
۳) داشتن دقت فراوان در جهت ایجاد تراکم مطلوب بوته در واحد سطح (۸۰ تا ۱۰۰ هزار بوته در هکتار)
۴) تغییر روشهای کاشت و بهبود عملیات زراعتی با استفاده از ماشین‌آلات جدید برای تهیه زمین و سایر عملیات لازم.
۵) استفاده صحیح از کودهای دامی و شیمیایی
۶) انتخاب تناوب صحیح
۷) ‌انتخاب زمین مناسب از نظر عمق و بافت خاک
۸) رعایت تاریخ کاشت مناسب در هر منطقه
۹) مبارزه صحیح و بموقع با آفات و امراض گیاهی و به خصوص علفهای هرز
۱۰) برداشت به موقع و صحیح چغندرقند و تحویل آن به کارخانجات قند بلافاصله پس از برداشت
۱۱)تنظیم صحیح ماشینهای برداشت چغندرقند و کاهش ضایعات برداشت.

عوامل موثر بر افزایش درصد قند

از زمانی که یک کشاورز تصمیم به کشت چغندر می گیرد تا زمانی که چغندر برداشت و بارگیری می شود، در کلیه مراحل، نحوه اقدامات و فعالیت های او در کاهش و یا افزایش عیار مؤثر می باشد. به طور کلی مهمترین عوامل موثر بر درصد قند چغندرقند به قرار زیر هستند:
ا- انتخاب بذر متناسب با شرایط آب و هوایی، طول دوره رشد و مقاوم به عوامل نامساعد کشت در منطقه، افزایش میزان عیار را در پی دارد.
۲- انجام شخم مناسب به منظور افزایش نفوذپذیری خاک و جلوگیری از چند شاخه شدن ریشه ها و نیز جمع آوری سنگهای موجود در خاک مزرعه تا حد امکان، از اهمیت بسیار زیادی در افزایش درصد قند برخوردار است.
۳- وجود تعداد مناسب بوته در واحد سطح (۹ تا ۱۰ بوته در هر متر مربع) به افزایش عیار منجر می گردد.
۴- انتخاب تاریخ دقیق کاشت چغندرقند در افزایش درصد قند اهمیت بسیار دارد.
۵- کنترل به موقع علف های هرز به میزان زیادی در افزایش عیار چغندرقند نقش دارد.
۶- تغذیه اصولی گیاه تأثیر بسیاری در بهبود وضعیت تولید قند در چغندرقند دارد. مصرف بیش از حد و دیرهنگام کودهای ازته (بخصوص اوره و نیترات آمونیوم) باعث کاهش میزان قند خواهد شد. همچنین کمبود سایر عناصر (آهن، روی، منگنز، منیزیم، بر و … ) غلظت قند در ریشه را کاهش می دهد.
۷- انجام آبیاری های صحیح و به موقع در بالارفتن کیفیت ریشه ها چغندرقند نقش مهمی ایفا میکند.
۸- کنترل به موقع آفات و بیماری ها در طول فصل به بهبود وضعیت کیفی ریشه های تولیدی می انجامد.
۹-حفظ سلامت برگها تا آخرین لحظات رشد از گزند آفات و یا عدم چرانیدن آنها باعث افزایش عیار می گردد.
۱۰- برداشت به موقع چغندرقند با توجه به علایم رسیدگی مزرعه موجب افزایش درصد قند ریشه ها می شود.
۱۱- ممانعت از یخ زدن چغندرقند در جلوگیری از کاهش عیار فوق العاده موثر است.
۱۲- چنانچه بوته ها به مدت شش هفته در معرض دمای ۴ تا ۸ درجه سانتیگراد قرار گیرند، به ساقه می روند و میزان قندشان کاهش می یابد که در صورت رعایت دقیق تاریخ کاشت می توان از این عمل ممانعت نمود.
۱۳-سرزنی صحیح چغندرقند منجر به بالارفتن کیفیت چغندر تحویلی به کارخانه می گردد.
۱۴-عدم تأخیر در جمع آوری و حمل چغندرقند به کارخانه به دلیل کاهش تنفس ریشه و ممانعت از تجزیه قند ها در بالارفتن درصد قند موثر است.

حرف آخر:

چغندر قند سازگاری وسیعی به شرایط محیط متنوع دارد به سرما و گرما نسبتاً مقاوم است تحمل خشکی را دارد به شوری خاک نیز مقاوم است . عوامل محیطی مانند حرارت، نور، طول روز و رطوبت خاک تا حد زیادی تعیین کننده نحوه رشد و ذخیره قند در ریشه می باشد. خاکهای بارور، دارای زهکشی خوب، بافت متوسط و اسیدیته خنثی تا کمی قلیایی برای چغندر قند ایده‌آل است . عملکرد در خاکهای نیمه سنگین به شرط وجود زهکشی خوب نیز مطلوب می باشد .